Zła atmosfera w miejscu pracy, brak koleżeńskich zachowań, brak wsparcia od współpracowników sprzyjają poczuciu zagrożenia, niepewności i zwiększają ryzyko zaistnienia przemocy i prześladowania w postaci mobbingu.
Obowiązek przeciwdziałania mobbingowi nie polega tylko na działaniach dotyczących zgłaszanych przypadków wystąpienia tego zjawiska, ale również na działaniach antymobbingowych, które powinny być realne i efektywne. Wyeliminowanie mobbingu leczy w interesie pracodawcy i pracowników.
ZJAWISKO MOBBINGU W PRACY
Art. 943 §1 KP zawiera zapis: „Pracodawca jest obowiązany przeciwdziałać mobbingowi”. Natomiast art. 943 §2 KP zawiera definicję mobbingu: ” Działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżanie lub ośmieszanie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników”
Sąd Najwyższy określił mobbing jako „kwalifikowany” delikt prawa pracy. Doktryna wielokrotnie zwracała uwagę na pojęcia niedookreślone zawarte w definicji legalnej mobbingu. W szczególności należy podkreślić, że działania lub zaniechania muszą dotyczyć pracownika lub też być skierowane przeciwko pracownikowi, być uporczywe, mieć charakter długotrwały, polegać na nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołać skutek w postaci zaniżonej oceny przydatności zawodowej, powodować lub mieć na celu poniżanie lub ośmieszanie pracownika, izolowanie lub wyeliminowanie z zespołu pracowników.
Heinz Leymann określił , który angażuje wrogie nastawienie i nieetyczne komunikowanie się (stosowanie w codziennych kontaktach w ramach stosunku pracy) obelg, wyzwisk, pomówień, oszczerstw, krzyku itp.) systematyczne podtrzymywane przez jedną bądź też kilka osób w stosunku do innej osoby. Działania te zdarzają się często, cyklicznie (co najmniej raz w tygodniu) i trwają przez dłuższy czas (co najmniej pół roku). Z uwagi na czas trwania i częstotliwość maltretowania skutkuje zaburzeniami w sferze psychiki, zdrowia fizycznego i funkcjonowania społecznego ofiary.
Mobbing to coś więcej niż zła atmosfera w pracy, to coś o wiele więcej niż okazjonalne niesprawiedliwe traktowanie czy złośliwa plotka. To proces nękania pracownika, systematyczny, godzący w godność i osobowość człowieka, naruszający integralność psychiczną i fizyczną, wywołujący lęk związany z utratą pracy oraz wpływający na pogorszenie atmosfery i wydajność pracy.
Dlatego tak bardzo ważne jest przeciwdziałanie takim zachowaniom.
Najczęstszą formą mobbingu w pracy jest mobbing pochyły – przełożony przeciw podwładnemu. Zdarzają się też formy mobbingu poziomego – pracownik przeciw pracownikowi – a zwłaszcza grupa pracowników przeciwko jednej osobie. Choć wywołuje zdziwienie możliwy jest również mobbing pionowy – podwładny przeciwko przełożonemu.
Heinz Leymann pogrupował sposoby stosowane przez sprawców w pięć kategorii mobbingu.
1. Działania utrudniające proces komunikowania się:
- ograniczanie lub utrudnianie ofierze możliwości wypowiadania się,
- ciągłe przerywanie wypowiedzi,
- reagowanie na wypowiedź ofiary krzykiem i wyzwiskami,
- ciągłe krytykowanie wykonywania pracy,
- ciągłe krytykowanie życia osobistego,
- stosowanie gróźb ustnych i pisemnych,
- prezentowanie ofierze poniżających i obraźliwych gestów,
- stosowanie aluzji i zawoalowanej krytyki, brak wypowiedzi wprost wobec ofiary.
2. Działania wpływające negatywnie na relacje społeczne:
- unikanie przez przełożonego kontaktu z ofiarą, rozmów z nią,
- ograniczanie możliwości wypowiadania się ofiary,
- fizyczne i społeczne izolowanie ofiary,
- ostentacyjne ignorowanie i lekceważenie – (traktowanie ofiary jak „powietrze”).
3. Działania naruszające wizerunek ofiary:
- obmawianie,
- rozsiewanie plotek,
- ośmieszanie,
- sugerowanie zaburzeń psychicznych, kierowanie na badania psychiatryczne,
- żartowanie i prześmiewanie życia prywatnego,
- parodiowanie sposobu chodzenia, mówienia, gestów ofiary,
- atakowanie poglądów politycznych lub przekonań religijnych,
- wyśmiewanie i atakowanie ofiary z uwagi na jej narodowość,
- wyśmiewanie niepełnosprawności lub kalectwa,
- obrażanie słowne w postaci wulgarnych przezwisk lub innych upokarzających wyrażeń,
- insynuacje o charakterze seksualnym, składanie propozycji seksualnych, zaloty.
4. Działania uderzające w pozycję zawodową ofiary:
- wymuszanie wykonywania zadań naruszających godność osobistą,
- kwestionowanie podejmowanych przez ofiarę decyzji,
- nieprzydzielanie ofierze żadnych zadań do realizacji,
- przydzielanie zadań bezsensownych i zbędnych,
- przydzielanie zadań poniżej kwalifikacji kompetencji,
- przydzielanie zadań zbyt trudnych przerastających kompetencje i możliwość ofiary,
- ciągłe przydzielanie nowych zadań do wykonania z nierealnym terminem realizacji,
- ostentacyjne odbieranie zadań przekazanych do realizacji,
- wydawanie absurdalnych i sprzecznych poleceń.
5. Działania uderzające w zdrowie ofiary:
- zlecanie prac szkodliwych dla zdrowia,
- groźby użycia siły wobec ofiary,
- stosowanie przemocy fizycznej o nieznacznym nasileniu,
- działania o podłożu seksualnym, wykorzystywanie seksualne,
- przyczynianie się do powstawania strat materialnych,
- wyrządzanie szkód psychicznych w miejscu pracy lub miejscu zamieszkania ofiary.
PRZEBIEG MOBBINGU W MIEJSCU PRACY
Mobbing jest zjawiskiem dynamicznym, przebiegającym w sposób ciągły i konsekwentny. Przybiera różne formy, które pojawiają się w wielu sytuacjach mobbingowych.
FAZA I - mobber stosuje szykany i prześladuje swoją ofiarę, która jest na początku zdziwiona, nie rozumie sytuacji, próbuje ją wyjaśnić. Mobber nie widzi potrzeby, deklaruje brak konfliktu. Przejawia postawę życzliwą wobec ofiary. W ten sposób usypia jej czujność, jednocześnie stosuje kolejne szykany naprzemiennie z postawą grzeczności i uprzejmości.
FAZA II - zachowania mobbingowe się nasilają. Mobber za plecami ofiary rozsiewa plotki i pomówienia na jej temat. Podważa jej umiejętności i kompetencje w trakcie wykonywania zadań służbowych. W efekcie ofiara jest wyobcowana z grona współpracowników. Zaczyna miewać wybuch złości, płaczu z powodu niemocy, podnosi głos. W ten sposób mobber pokazuje, że ofiara sobie nie radzi.
FAZA III – ofiara orientuje się, że jej sytuacja w miejscu pracy zmienia się . Zaczyna odczuwać różnego rodzaju dolegliwości psychosomatyczne, traci koncentrację. W pewnych momentach zaczyna myśleć, że to co ją spotyka jest jej winą. Dolegliwości zdrowotne zmuszają ją do korzystania z porad – często psychiatrycznych – i zwolnień lekarskich.
FAZA IV – ofiara nie jest w stanie wykonywać pracy, rezygnuje z niej lub zostaje zwolniona. Może przejawiać trudności w podjęciu nowego zatrudnienia w innym miejscu pracy.
OFIARY MOBBINGU W MIEJSCU PRACY
Ofiara mobbingu nie jest jedyną osobą, która ponosi konsekwencje tych czynów, ponieważ jego świadkowie także doświadczają niekorzystnych skutków zdrowotnych, co wskazuje , że możliwy jest efekt kaskadowy obejmujący innych pracowników w danej grupie.
Mobbingu doświadczają zarówno osoby silne, kompetentne, dynamiczne, kreatywne, efektywne jak i słabe, wycofane, niepewne siebie, o niskim poczuciu wartości, nieasertywne i wrażliwe.
Co może zrobić osoba mobbingowana w miejscu pracy?
- jeśli masz poczucie, że naruszana jest Twoja godność i integralność psychiczna z powodu wrogiej postawy jednej lub wielu osób, należy reagować jak tylko można najszybciej, zanim zostanie się wciągniętym w sytuację , z której nie będzie innego wyjścia, jak tylko odejść z pracy,
- zapoznaj się z zjawiskiem mobbingu, poczytaj kilka informacji z tego zakresu,
- notuj wszelkie formy prowokacji i agresji, sporządzaj kserokopie wszystkiego co mogłoby w takim czy innym momencie posłużyć do obrony,
- zapewnij sobie świadków,
- niezależnie od odczuć odgrywaj obojętność, zachowuj uśmiech, odpowiadaj z humorem, nie podejmuj agresywnej gry, pozwól wypowiedzieć się gnębicielowi, zachowaj spokój jednocześnie notuj każdy fakt w celu przygotowania obrony,
- zakres obowiązków wykonuj bez zarzutów,
- nie daj się sprowokować do uchybień w pracy,
- zachowaj zdrowy rozsądek, staraj się nie słyszeć podtekstów, wszelkie komunikaty odbieraj dosłownie, a w razie potrzeby proś o ich doprecyzowanie,
- naucz się zachowywać spokój,
- szukaj pomocy, uzyskaj wsparcie, znajdź kogoś kto potrafi słuchać, wygadaj się,
- zwróć się o pomoc do związków zawodowych,
- szukaj pomocy poprzez konsultację z psychiatrą lub psychoterapeutą,
- jeśli następuje sytuacja, że jedynym ratunkiem jest odejście z pracy, walcz o to, by odbyło się to na jak najlepszych dla ciebie warunkach,
- sprawdź jaka w twoim miejscy pracy jest Wewnętrzna Polityka Antymobbingowa. Pracodawca ma obowiązek przeciwdziałać mobbingowi w firmie.
Mobbing niesie za sobą bardzo poważne konsekwencje w postaci drastycznego pogorszenia zdrowia fizycznego i psychicznego co może prowadzić do poważnej i długotrwałej choroby. Narażanie na długotrwały stres o wysokim poziomie intensywności czyni w ludzkiej psychice ogromne spustoszenie. Obniżenie samopoczucia czy utrata pewności siebie to zaledwie początek problemów. Osoby mobbingowane najczęściej doświadczają zaburzeń psychosomatycznych, bólów ciała, zaburzeń gastrycznych, podwyższonego ciśnienia krwi, zaburzeń jedzenia, bezsenności, stanów lękowych, nerwicowych, stanów depresyjnych, zaburzeń myślenia polegających na niemożności koncentracji uwagi, zapominania.
Wybór ofiary nękania nie ma zazwyczaj charakteru przypadkowego. Napastnik (mobber), żeby kogoś zaatakować często upewnia się wykonując rekonesans odczuwalnych możliwości i szans na powodzenie działań. Stosuje on liczne strategie – począwszy od zastraszania, nękania, pomniejszania kompetencji, izolowania z grona współpracowników. Jego działanie wobec ofiary mają charakter ciągły i powtarzają się z różnym natężeniem.
Portret psychologiczny dręczyciela mówi, że to osoba o wyolbrzymionym poczucie własnej wartości, przeceniająca swoje umiejętności i swoją władzę. Przekonana o własnych zdolnościach, nie przyjmuje krytyki ze strony innych. Wszelkie uwagi ignoruje lub reaguje na nie z wściekłością i złością. Osoba, która odważy się mieć inne zdanie jest traktowana jak największy wróg.
Przykładowe działania mobbera:
- manipuluje emocjami otoczenia,
- wywiera silną presję,
- żongluje poczuciem winy,
- charakteryzuje się dużą niecierpliwością i agresją,
- ma często osobowość narcystyczną,
- ma trudności w odróżnianiu umiejętności przywódczych od szykanowania,
- osoba, która mu się sprzeciwi staje się jego osobistym wrogiem,
- skoncentrowany na sobie, tworzy własny wizerunek jako osoby odpowiedzialnej,
- ma silną potrzebę bycia w centrum uwagi,
- eliminuje osoby niewygodne, zagrażające jego pozycji
- uznaje, że przemoc to najlepszy środek dyscyplinujący,
- odreagowuje w pracy swoje osobiste niepowodzenia,
- redukuje swoje własne negatywne emocje,
- ma satysfakcję z pełnej kontroli nad życiem pracownika,
- czuje się bezkarny.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRACODAWCY W ZAKRESIE MOBBINGU
Obowiązkiem pracodawcy jest przeciwdziałanie mobbingowi. Jak wynika z wyroku Sądu Najwyższego z 03.08.3011 r., I PK 35/11 OSNP 2012/19-20, poz. 238 obowiązek przeciwdziałania mobbingowi jest zobowiązaniem starannego działania. Jeżeli zatem pracodawca wykaże , iż podjął realne działania mające na celu przeciwdziałanie mobbingowi, oceniając je obiektywnego punktu widzenia i da się potwierdzić ich potencjalną pełną skuteczność – pracodawca może uwolnić się od odpowiedzialności. W uzasadnieniu SN doprecyzował – pracodawca powinien w związku z tym przeciwdziałać mobbingowi, w szczególności szkoląc pracowników, informując o niebezpieczeństwie i konsekwencjach mobbingu czy stosując procedury, które umożliwiają wykrycie i zakończenie tego zjawiska.
Jak wynika z tezy wyroku SN z 22.01.20015 r. III PK 65/14 LEX nr 162894, zawinione nie przeciwdziałanie mobbingowi przez przełożonych mobbera, które wpływa lub „współprzyczynia się” do ujawnionego rozstroju zdrowia spowodowanego mobbingiem, powinno być ocenione jako zdarzenie zwiększające lub potęgujące poczucie krzywdy pracownika poddanego mobbingowi, która wymaga zrekompensowania zadośćuczynienia pieniężnego.
Odpowiedzialność pracodawcy za stosowanie mobbingu ma charakter gwarancyjny. Oznacza to, że pracodawca ponosi odpowiedzialność niezależnie od tego czy sam stosuje mobbing, czy też stosują go inni pracownicy. Pracodawca ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą na zasadzie ryzyka, co oznacza, że nie może się od niej uchylić, wskazując na okoliczności wyłączające. Okoliczności takiej nie stanowi w szczególności prowadzenie przez pracodawcę profilaktyki antymobingowej. Nie budzi wątpliwości, iż takowa profilaktyka daje możliwości zakończenia sporu na poziomie zakładu pracy.
A czy u Ciebie jest Wewnętrzna Polityka Antymobingowa?
Odpowiedzialność pracodawcy ma charakter ograniczony. Sąd może zasądzić odszkodowanie od pracodawcy, który nie stosował mobbingu, jedynie wtedy, kiedy pracownik wskutek stosowania mobbingu doznał rozstroju zdrowia.
Żródło: NSZZ Solidarność Komisja Krajowa, Maria Kościńska „Mobbing w miejscu pracy”
